Οι ορμόνες είναι χημικές ουσίες που παράγονται από ειδικούς αδένες του οργανισμού και λειτουργούν ως μηνύματα μεταξύ των διαφόρων οργάνων και ιστών. Ρυθμίζουν βασικές λειτουργίες όπως την ανάπτυξη, τον μεταβολισμό, την αναπαραγωγή και τη διάθεση. Κάθε ορμόνη έχει συγκεκριμένους στόχους και επηρεάζει μόνο τα κύτταρα που διαθέτουν τους κατάλληλους υποδοχείς για την αναγνώρισή της.
Το ενδοκρινικό σύστημα αποτελείται από αδένες που εκκρίνουν ορμόνες απευθείας στο αίμα. Περιλαμβάνει τον υποθάλαμο, την υπόφυση, τον θυρεοειδή, τα επινεφρίδια, το πάγκρεας και τις γονάδες. Αυτό το σύστημα συντονίζει τις λειτουργίες του οργανισμού και διατηρεί την ομοιόσταση, εξασφαλίζοντας την ομαλή λειτουργία όλων των βιολογικών διεργασιών.
Οι ορμόνες κατηγοριοποιούνται σε τρεις κύριους τύπους: τις πρωτεϊνικές (όπως η ινσουλίνη), τις στεροειδείς (όπως η κορτιζόλη) και τις αμινικές (όπως οι θυρεοειδικές ορμόνες). Ο μηχανισμός δράσης τους εξαρτάται από τον τύπο τους:
Η ορμονική ισορροπία είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της υγείας. Οι διαταραχές στα επίπεδα των ορμονών μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα υγείας, από μεταβολικές διαταραχές έως ψυχολογικά συμπτώματα. Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία των ορμονικών ανισορροπιών είναι κρίσιμη για την αποκατάσταση της φυσιολογικής λειτουργίας.
Η λεβοθυροξίνη είναι συνθετική μορφή της θυρεοειδικής ορμόνης Τ4 και αποτελεί τη θεραπεία πρώτης επιλογής για τον υποθυρεοειδισμό. Χορηγείται από του στόματος και απορροφάται καλύτερα με άδειο στομάχι. Η δοσολογία προσαρμόζεται ανάλογα με τα επίπεδα TSH και τα συμπτώματα του ασθενή. Είναι απαραίτητη η τακτική παρακολούθηση των θυρεοειδικών λειτουργιών για τη βέλτιστη ρύθμιση της θεραπείας.
Στην Ελλάδα διατίθενται πολλά σκευάσματα λεβοθυροξίνης, με κυριότερα το Euthyrox και το Thyroid-S. Το Euthyrox είναι το πιο συχνά συνταγογραφούμενο προϊόν και διατίθεται σε διάφορες δυνάμεις. Το Thyroid-S περιέχει φυσική θυρεοειδική ορμόνη από χοίρους. Όλα τα σκευάσματα απαιτούν ιατρική συνταγή και είναι διαθέσιμα στα φαρμακεία της χώρας.
Ο υποθυρεοειδισμός χαρακτηρίζεται από μειωμένη παραγωγή θυρεοειδικών ορμονών και προκαλεί κόπωση, αύξηση βάρους, κατάθλιψη και βραδυκαρδία. Η θεραπεία με λεβοθυροξίνη αποκαθιστά τα φυσιολογικά επίπεδα των ορμονών. Η δοσολογία εξατομικεύεται ανάλογα με την ηλικία, το βάρος και τη σοβαρότητα της κατάστασης. Συνήθως απαιτείται διά βίου θεραπεία με τακτικούς ελέγχους κάθε 6-12 μήνες για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας.
Οι παρενέργειες της λεβοθυροξίνης συνήθως οφείλονται σε υπερδοσολογία και περιλαμβάνουν ταχυκαρδία, αϋπνία και νευρικότητα. Απαιτείται προσοχή σε ασθενείς με καρδιακά προβλήματα και σακχαρώδη διαβήτη. Αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα είναι δυνατές, ιδιαίτερα με αντιπηκτικά και αντιδιαβητικά. Η τήρηση των οδηγιών του γιατρού είναι απαραίτητη για ασφαλή και αποτελεσματική θεραπεία.
Η ινσουλίνη κατηγοριοποιείται σε διάφορους τύπους ανάλογα με τη διάρκεια δράσης της. Η ταχείας δράσης ινσουλίνη αρχίζει να δρα σε 10-20 λεπτά και διαρκεί 3-5 ώρες, ενώ η μακράς δράσης μπορεί να καλύπτει έως 24 ώρες. Η βασική ινσουλίνη χορηγείται μία φορά ημερησίως για τη ρύθμιση της γλυκόζης νηστείας, ενώ η ινσουλίνη γευμάτων χρησιμοποιείται για τον έλεγχο της μεταγευματικής υπεργλυκαιμίας. Η σωστή επιλογή τύπου εξαρτάται από τις ατομικές ανάγκες του ασθενούς και το θεραπευτικό σχήμα που ακολουθεί.
Στην ελληνική αγορά διατίθενται αξιόπιστα προϊόντα ινσουλίνης όπως το Lantus (glargine), που παρέχει 24ωρη κάλυψη με μία ένεση ημερησίως. Το Humalog (lispro) είναι ταχείας δράσης και χορηγείται πριν τα γεύματα, ενώ το NovoRapid (aspart) προσφέρει παρόμοια αποτελεσματικότητα. Αυτά τα σκευάσματα διατίθενται σε στυλό ένεσης για ευκολία χρήσης και ακριβή δοσολογία. Κάθε προϊόν έχει συγκεκριμένες οδηγίες χρήσης και προϋποθέσεις φύλαξης που πρέπει να τηρούνται αυστηρά για τη διατήρηση της αποτελεσματικότητάς του.
Τα GLP-1 ανάλογα αποτελούν σύγχρονη κατηγορία αντιδιαβητικών φαρμάκων που μιμούνται τη δράση του φυσικού ινκρετινικού ορμονικού συστήματος. Διεγείρουν την έκκριση ινσουλίνης μόνο όταν η γλυκόζη είναι υψηλή, μειώνουν την έκκριση γλυκαγόνης και επιβραδύνουν την κένωση του στομάχου. Επιπλέον, προκαλούν αίσθημα κορεσμού που συμβάλλει στη μείωση του σωματικού βάρους. Παραδείγματα περιλαμβάνουν την liraglutide και την semaglutide, που χορηγούνται υποδορίως μία φορά ημερησίως ή εβδομαδιαίως αντίστοιχα.
Η ινσουλίνη πρέπει να φυλάσσεται στο ψυγείο σε θερμοκρασία 2-8°C και να μη συγκαταψύχεται ποτέ. Το στυλό που χρησιμοποιείται μπορεί να παραμείνει σε θερμοκρασία δωματίου για 28 ημέρες. Πριν τη χρήση, το στυλό πρέπει να φτάνει σε θερμοκρασία δωματίου. Η περιοχή ένεσης πρέπει να εναλλάσσεται για την αποφυγή λιποδυστροφίας, ενώ οι βελόνες πρέπει να αντικαθίστανται μετά από κάθε χρήση για τη διασφάλιση στειρότητας και άνεσης.
Τα οιστρογόνα και προγεσταγόνα αποτελούν τις κύριες γυναικείες ορμόνες που ρυθμίζουν τον εμμηνορροϊκό κύκλο και τη γονιμότητα. Τα οιστρογόνα ευθύνονται για την ανάπτυξη των δευτερογενών φυλετικών χαρακτηριστικών και τη διατήρηση της υγείας των οστών, ενώ η προγεστερόνη προετοιμάζει το ενδομήτριο για πιθανή εγκυμοσύνη. Στη θεραπευτική χρήση, διατίθενται σε διάφορες μορφές όπως δισκία, επιθέματα, γέλες και κολπικά κεριά. Η δοσολογία και η επιλογή του σκευάσματος εξαρτώνται από την κλινική ένδειξη και τις ατομικές ανάγκες της ασθενούς.
Η ορμονική αντικαταστατική θεραπεία (ΗRT) χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της εμμηνοπαύσης όπως εξάψεις, νυχτερινές εφιδρώσεις και κολπική ξηρότητα. Η θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει μόνο οιστρογόνα ή συνδυασμό οιστρογόνων-προγεσταγόνων, ανάλογα με το αν η γυναίκα έχει υστερεκτομή. Τα οφέλη περιλαμβάνουν προστασία από την οστεοπόρωση και βελτίωση της ποιότητας ζωής, ενώ οι κίνδυνοι περιλαμβάνουν αυξημένο ρίσκο θρομβοεμβολικών επεισοδίων και ορισμένων τύπων καρκίνου. Η απόφαση για έναρξη της θεραπείας πρέπει να λαμβάνεται μετά από λεπτομερή ιατρική αξιολόγηση.
Τα ορμονικά αντισυλληπτικά διατίθενται σε πολλές μορφές στην Ελλάδα και παρέχουν αποτελεσματική προστασία από ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Οι κύριες κατηγορίες περιλαμβάνουν:
Κάθε μέθοδος έχει διαφορετικά πλεονεκτήματα και παρενέργειες που πρέπει να συζητηθούν με τον γυναικολόγο.
Η τεστοστερόνη είναι η κύρια ανδρική ορμόνη που ρυθμίζει τη libido, τη μυϊκή μάζα και τη διάθεση. Η θεραπεία υποκατάστασης τεστοστερόνης ενδείκνυται σε περιπτώσεις υπογοναδισμού και διατίθεται σε μορφές γέλης, ενέσεων και επιθεμάτων. Τα ανδρογόνα παρακολουθούνται στενά λόγω πιθανών παρενεργειών όπως πολυκυτταραιμία και καρδιαγγειακά προβλήματα. Η δοσολογία προσαρμόζεται βάσει των επιπέδων της ορμόνης στο αίμα και της κλινικής ανταπόκρισης του ασθενούς.
Τα κορτικοστεροειδή είναι συνθετικές ορμόνες που μιμούνται τη δράση της κορτιζόλης που παράγεται φυσικά από τα επινεφρίδια. Διαθέτουν ισχυρές αντιφλεγμονώδεις και ανοσοκατασταλτικές ιδιότητες. Χρησιμοποιούνται στη θεραπεία φλεγμονωδών παθήσεων, αλλεργικών αντιδράσεων, αυτοάνοσων νοσημάτων και ασθμάτων. Η χορήγησή τους απαιτεί ιατρική επίβλεψη λόγω των σοβαρών παρενεργειών που μπορεί να προκαλέσουν, ιδιαίτερα κατά τη μακροχρόνια χρήση.
Στην ελληνική αγορά διατίθενται διάφορα κορτικοστεροειδή σκευάσματα. Η prednisolone αποτελεί ένα από τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα, διαθέσιμη σε δισκία και σιρόπι για παιδιά. Η dexamethasone προσφέρεται σε ενέσιμη μορφή και δισκία, με ισχυρότερη δράση από την prednisolone. Και τα δύο σκευάσματα απαιτούν ιατρική συνταγή και διατίθενται σε φαρμακεία σε όλη την Ελλάδα.
Τα κορτικοστεροειδή χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία πολλαπλών παθήσεων:
Η δοσολογία καθορίζεται από τον θεράποντα ιατρό ανάλογα με την πάθηση και τη σοβαρότητά της. Συνήθως ξεκινά με υψηλότερες δόσεις που μειώνονται σταδιακά.
Οι κύριες παρενέργειες περιλαμβάνουν αύξηση βάρους, υπέρταση, διαβήτη, οστεοπόρωση και μειωμένη ανοσία. Η απότομη διακοπή μπορεί να προκαλέσει σύνδρομο στέρησης. Απαιτείται σταδιακή μείωση της δόσης υπό ιατρική επίβλεψη. Οι ασθενείς πρέπει να ενημερώνουν πάντα τους γιατρούς τους για τη λήψη κορτικοστεροειδών πριν από οποιαδήποτε ιατρική παρέμβαση.
Η τακτική ιατρική παρακολούθηση είναι απαραίτητη κατά τη χρήση ορμονικών φαρμάκων. Οι γιατροί παρακολουθούν την αποτελεσματικότητα της θεραπείας και τυχόν παρενέργειες μέσω εξετάσεων αίματος και κλινικής αξιολόγησης. Οι τακτικές επισκέψεις επιτρέπουν την έγκαιρη προσαρμογή της δοσολογίας και την πρόληψη επιπλοκών. Ποτέ δεν πρέπει να διακόπτεται ή να τροποποιείται η θεραπεία χωρίς ιατρική συμβουλή.
Τα ορμονικά φάρμακα μπορεί να αλληλεπιδρούν με πολλά άλλα φάρμακα, επηρεάζοντας την αποτελεσματικότητά τους ή αυξάνοντας τον κίνδυνο παρενεργειών. Είναι σημαντικό να ενημερώνετε όλους τους επαγγελματίες υγείας για όλα τα φάρμακα, συμπληρώματα και βότανα που λαμβάνετε. Ο φαρμακοποιός μπορεί να παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για πιθανές αλληλεπιδράσεις και να συμβουλεύσει για την ασφαλή συγχορήγηση φαρμάκων.
Τα ορμονικά φάρμακα πρέπει να αποθηκεύονται σε δροσερό, ξηρό μέρος, μακριά από φως και υγρασία. Πολλά απαιτούν συντήρηση στο ψυγείο. Διατηρήστε τα στην πρωτότυπη συσκευασία και μακριά από παιδιά. Ελέγχετε πάντα την ημερομηνία λήξης πριν τη χρήση. Τα ληγμένα ή αχρησιμοποίητα φάρμακα πρέπει να επιστρέφονται στο φαρμακείο για ασφαλή διάθεση.
Επικοινωνήστε άμεσα με τον γιατρό σας εάν εμφανίσετε σοβαρές παρενέργειες, αλλεργικές αντιδράσεις ή συμπτώματα που σας ανησυχούν. Ενημερώστε επίσης για οποιαδήποτε αλλαγή στην κατάστασή σας ή εάν χρειάζεται να λάβετε άλλα φάρμακα. Μην διακόπτετε ποτέ απότομα την ορμονική θεραπεία χωρίς ιατρική καθοδήγηση.
